Platform Burgerrechten in de media

The UN Special Rapporteur on extreme poverty and human rights, Philip Alston, applauded a landmark ruling by the District Court of the Hague in The Netherlands today. The court ordered the immediate halt to a digital benefit fraud detection tool targeted at poor neighborhoods in the Netherlands because it violated human rights norms.

“A Dutch court has ordered the immediate halt of an automated surveillance system for detecting welfare fraud because it violates human rights, in a judgment likely to resonate well beyond the Netherlands”, schreef The Guardian naar aanleiding van de gewonnen rechtszaak tegen SyRI.

In dit interview gaat Ronald Huissen van het Platform Burgerrechten uitgebreid in op de rechtszaak tegen SyRI, de gehanteerde juridische strategie in de rechtszaak en de publiciteitscampagne en de argumenten die ertoe leidden dat het systeem door de rechter werd verboden. Het gesprek is afgenomen voor een opleidingsprogramma voor medewerkers van de Raad van Europa op het terrein van Artificiële Intelligentie en discriminatie.

In dit verhaal van de Correspondent wordt gereconstrueerd hoe de maatschappelijke coalitie die de rechtszaak tegen SyRI aanspande, te werk is gegaan en het systeem succesvol wist aan te vechten door het genereren van publiciteit.

Hoe win je een principiële rechtszaak waarmee je een systeem verandert? Deze bonte verzameling activisten lukte het. Dit zijn de vier stappen die ze zetten, en die binnen én buiten Nederland succesvol kunnen zijn.

RTL Nieuws besteedde uitgebreid aandacht aan de rechtszaak tegen SyRI. In dit artikel legt campagneleider Ronald Huissen uit wat de redenen zijn om een rechtszaak tegen SyRI te starten. Hij legt daarbij een link tussen de toeslagenaffaire en de werkwijze van SyRI:

“Je kunt zeggen dat je niets te verbergen hebt”, vervolgt Huissen. “Maar iedereen die weleens de overheid tegen zich heeft gehad terwijl hij onschuldig is weet dat dat een hele nare situatie is.” Hij doelt daarmee op het recente toeslagenschandaal bij de Belastingdienst, waarbij ouders ontvangen toeslagen plotseling moesten terugbetalen en daardoor in grote problemen raakten.

Bovendien zijn de algoritmen die worden gebruikt geheim. “We mogen niet weten hoe ze werken en welke bestanden worden gecombineerd. Het is een groot raadsel.” Hij wijst erop dat er ook andere manieren zijn om fraude te bestrijden die niet zo vergaand zijn. “Het is niet nodig dat de hele wijk binnenstebuiten wordt gekeerd. De balans tussen privacy en de macht van de overheid is hier helemaal zoek.”

Ronald Huissen, campagneleider bij het Platform Burgerrechten, komt bij de NOS aan het woord over de bezwaren tegen SyRI en het niet vrijgeven van teleurstellende opbrengsten van het systeem.

In dit artikel van De Correspondent komen zowel Platform Burgerrechten voorzitter Tijmen Wisman als Maxim Februari, mede-eiser in de rechtszaak tegen SyRI aan het woord over de bezwaren tegen de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden.

“Op 5 februari 2020 besloot de rechter: SyRI was in strijd met mensenrechten. Het systeem werd een halt toegeroepen. Maar volgens Februari en de andere mede-eisers gaat de WGS nog verder dan SyRI. Niet voor niets gaven ze het de naam ‘Super SyRI’.”

NRC schrijft over de belangrijkste bezwaren tegen de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden. Voorzitter van het Platform Burgerrechten Tijmen Wisman wordt geciteerd over het gebrek aan rechtstoegang voor mensen die in het vizier van een samenwerkingsverband belanden:

“Veel gegevensuitwisselingen zijn momenteel illegaal, maar het is heel moeilijk om je recht te halen”, zegt Wisman. “Samenwerkingsverbanden zijn vaak geen rechtspersoon, dus tegen wie moet je dan procederen?” Hij is zeer kritisch over de wet: “Die dient vooral om het huidige gebrek aan rechtsbescherming te formaliseren.”

In deze TED Talk gaat Tijmen Wisman, voorzitter van het Platform Burgerrechten, in op de gevaren van een datagedreven overheid voor onze basale rechten als de onschuldpresumptie en het recht op een eerlijk proces. Het toeslagenschandaal wordt uiteengezet als een lichtend voorbeeld van hoe rampzalig dit kan uitpakken. “Je kunt je niet verweren tegen een systeem dat je niet kunt zien.”

In dit interview in magazine Publiek Denken worden Tijmen Wisman en Ronald Huissen van het Platform Burgerrechten geïnterviewd over de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden en de grote risico’s voor de rechtsbescherming van burgers en ondernemers.

‘Overheden en private partijen brengen lijstjes samen met allerlei soorten informatie, om vervolgens samen te bedenken hoe zij daar actie op gaan nemen. Ze veroordelen in feite iemand, zonder dat daar een rechter aan te pas komt. Een heel dubieus plan, wat kan leiden tot kafkaëske wantoestanden, zoals de toeslagenaffaire.’

Zelfs als dit systeem van surveillance je raakt, kom je daar vaak niet eens achter, stelt Wisman. ‘Dat hebben we ook zien gebeuren bij de toeslagenaffaire. Gedupeerden wisten niet dat ze op een lijst stonden, maar die vermelding had wel tot gevolg dat ze gebrandmerkt werden als crimineel fraudeur, met alle gevolgen van dien. Je weet helemaal niet dat er een algoritme draait, een risicoanalyse maakt en op basis daarvan jou eruit pikt. Zeer kwalijk, en ook gewoonweg verboden.’

“Verdachten van bijstandsfraude in gemeente Nissewaard worden niet langer meer opgespoord met behulp van het algoritme van het bedrijf Totta Data Lab. De gemeente neemt het besluit ermee te stoppen na vernietigende conclusies uit een onderzoek van TNO en druk van ondere de FNV Uitkeringsgerechtigden en het Platform Burgerrechten.”

In dit artikel van Binnenlands Bestuur wordt ingegaan op de actie die het Platform Burgerrechten met FNV voerde tegen de inzet van een privaat bedrijf dat met algoritmen de gegevens van bijstandsgerechtigden doorlichtte om hen een fraudescore te geven. Ronald Huissen van het Platform Burgerrechten legt uit dat de door de gemeente verstrekte informatie burgers geen inzage biedt in de wijze waarop ze worden beoordeeld, wat in strijd is met het eerdere vonnis over het Systeem Risico Indicatie.

In deze uitzending van Argos komt voorzitter van het Platform Burgerrechten Tijmen Wisman aan het woord. Hij levert commentaar op de onthullingen van Argos, waaruit bleek dat de overheid ondanks het vonnis over SyRI nog steeds doorgaat met het inzetten van fraudesleepnetten in arme wijken.

NRC schreef bij de lancering van de rechtszaak van Vertrouwen in de GGZ een artikel over de bezwaren die tot deze rechtszaak leidden. Daarin komt onze coalitie aan het woord, alsmede  hoogleraar Jim van Os, één van de vele wetenschappers die onze rechtszaak en campagne steunen. Hij stelt onder meer:

„De data die de NZa verzamelt voorspellen helemaal niks.” Je kunt, aldus Van Os, niet op patiënt-niveau voorspellen hoeveel zorg iemand nodig heeft. En áls dat al zou kunnen, is deze methode dan billijk? „Het gaat hier vaak om mensen die per definitie gemarginaliseerd zijn. Wantrouwig, uit de onderste lagen van de samenleving. En dan komt er zo’n grote anonieme overheidsinstantie die zegt: ik heb je data nodig, want ik wil weten hoe duur je bent. Is dat proportioneel?”

In deze onderzoeksjournalistieke reportage wordt ingegaan op de omstreden plannen van de Nederlandse Zorgautoriteit om intieme vragenlijsten op te eisen over de problemen van GGZ-cliënten. Daarbij is tevens aandacht voor documenten die door de coalitie Vertrouwen in de GGZ werden opgevraagd over de dubieuze goedkeuring die de Autoriteit Persoonsgegevens gaf voor deze vragenlijsten. Ronald Huissen, campagneleider bij het Platform Burgerrechten, licht deze documenten toe in de uitzending.

Behalve het Platform Burgerrechten komen ook cliënten en behandelaren die zich aansloten bij de rechtszaak aan het woord over de inbreuk die de NZa maakt op het vertrouwen in de spreekkamers van psychiaters en psychologen.